Przełomowe opracowanie ukazuje, że setki gatunków – od humbaków po wędrowne albatrosy – są zagrożone wyginięciem. Alarmujące jest to, że populacja prawie połowy zwierząt migrujących, uznanych przez ONZ za „wrażliwe”, systematycznie maleje, a około jedna czwarta z tych gatunków stoi na krawędzi wyginięcia.
Miliardy zwierząt, należących do ponad 2000 gatunków, każdego roku wyruszają w niezwykłe podróże, przemierzając ogromne dystanse w poszukiwaniu pożywienia lub odpowiednich miejsc do rozrodu. „Są wśród nich niektóre z najbardziej znanych zwierząt na świecie,” podkreśla Amy Fraenkel, sekretarz Konwencji ONZ o ochronie wędrownych gatunków dzikich zwierząt. Jednak te migracje niosą ze sobą liczne niebezpieczeństwa.
Wolfgang Fiedler z Instytutu Zachowania Zwierząt im. Maxa Plancka w Niemczech, niezaangażowany bezpośrednio w raport, zauważa w rozmowie z magazynem “New Scientist”: „Na swoich szlakach migracyjnych zwierzęta te napotykają szereg niebezpieczeństw, od porażenia prądem elektrycznym w Europie Środkowej, przez zatrucie środowiska i utratę siedlisk w regionie Morza Śródziemnego, po nielegalne polowania w Afryce Północnej.”
W 1983 roku, aby zmierzyć się z tymi wyzwaniami, przyjęto międzynarodowy traktat ONZ – Konwencję o Gatunkach Wędrownych (CMS), mający na celu ochronę tych zwierząt. Dzięki inicjatywie CMS, 1189 gatunków zostało uznanych za wymagające szczególnej uwagi. „Są to gatunki, które naprawdę wymagają międzynarodowej współpracy, aby mogły przetrwać i zachować ochronę,” mówi Fraenkel, podkreślając wagę globalnej współpracy.
Analiza danych dotyczących ochrony wszystkich gatunków ujawnia, że od 1990 roku ryzyko wyginięcia wzrosło dla 70 gatunków znajdujących się na liście CMS. Znaczący spadek populacji dotknął 44 procent gatunków na liście, a 22 procentom grozi całkowite wyginięcie. Szczególnie uderzające jest, że 97 procent ryb na liście CMS jest zagrożonych lub krytycznie zagrożonych.
Ponadto zespół zidentyfikował 399 gatunków wędrownych, które są zagrożone wyginięciem, lecz nie są obecnie wymienione w CMS, z czego około połowa to gatunki ryb. „Główną przyczyną tych alarmujących tendencji jest działalność człowieka,” zauważa Kelly Malsch ze Światowego Centrum Monitorowania Ochrony Przyrody Programu Narodów Zjednoczonych. Działania takie jak przełowienie, zanieczyszczenie, wylesianie i urbanizacja niszczą naturalne środowiska tych gatunków, podczas gdy zmiana klimatu dodatkowo pogarsza sytuację.
Mimo to, jak podkreśla Malsch, istnieją sposoby na przeciwdziałanie tym zagrożeniom. „Obejmują zmniejszenie zanieczyszczenia światłem lub zmianę narzędzi połowowych, aby zmniejszyć przypadkowe przyłowy,” mówi. Ważne jest także, by kontynuować identyfikowanie kluczowych regionów, które gatunki potrzebują do migracji, i uczynić je obszarami chronionymi.
„Raport o stanie światowych gatunków wędrownych” jest pierwszym podobnym opracowaniem w historii. Po raz pierwszy naukowcy przeprowadzili aż tak kompleksową analizę stanu i zagrożeń gatunków migrujących. Opracowanie przygotowano na potrzeby wielkiej konferencji ONZ CMS COP14, poświęconej ochronie przyrody, która odbyła się w Uzbekistanie w ub. tygodniu.
Konferencja ONZ w Samarkandzie w Uzbekistanie na temat ochrony dzikiej przyrody (CMS COP14) jest jednym z najważniejszych światowych spotkań poświęconych różnorodności biologicznej od czasu przyjęcia „Globalnych ram różnorodności biologicznej”. Rządy, organizacje zajmujące się dziką fauną i florą oraz naukowcy zebrali się w połowie lutego na tygodniowym spotkaniu, aby rozważyć działania mające na celu przyspieszenie wdrażania Konwencji.
Raport zawiera globalny przegląd stanu ochrony i trendów populacyjnych zwierząt migrujących, w połączeniu z najnowszymi informacjami na temat głównych zagrożeń, przed jakimi stają i skutecznych działań mających na celu ich uratowanie.
„Dzisiejszy raport wyraźnie pokazuje nam, że niezrównoważona działalność człowieka zagraża przyszłości gatunków wędrownych – stworzeń, które nie tylko pełnią funkcję wskaźników zmian środowiskowych, ale odgrywają integralną rolę w utrzymaniu funkcjonowania i odporności złożonych ekosystemów naszej planety.” mówi Inger Andersen, dyrektor wykonawcza Programu Narodów Zjednoczonych ds. Ochrony Środowiska (UNEP). “Społeczność globalna ma możliwość przełożenia najnowszej wiedzy naukowej na temat presji stojącej przed gatunkami wędrownymi na konkretne działania ochronne. Biorąc pod uwagę niepewną sytuację wielu z tych zwierząt, nie możemy sobie pozwolić na opóźnienia i musimy współpracować, aby te zalecenia stały się rzeczywistością”.
Wśród proponowanych przez autorów raportu rozwiązań, które mają pomóc ocalić migrujące zwierzęta, pojawiło się kilka propozycji. Część z nich zostało zatwierdzonych podczas spotkania w Uzbekistanie.
- Wzmocnienie i rozszerzenie wysiłków na rzecz zwalczania nielegalnego i niezrównoważonego odławiania gatunków wędrownych, a także przypadkowego chwytania gatunków innych niż docelowe,
- Intensyfikacja działań mających na celu identyfikację, ochronę i skuteczne zarządzanie ważnymi miejscami występowania gatunków wędrownych,
- Pilna ochrona gatunków najbardziej zagrożonych wyginięciem, w tym prawie wszystkich gatunków ryb umieszczonymi na liście CMS,
- Zwiększenie wysiłków na rzecz przeciwdziałania zmianie klimatu, a także zanieczyszczeniu światłem, hałasem, substancjami chemicznymi i tworzywami sztucznymi,
- Rozszerzenie wykazów CMS, aby uwzględnić więcej zagrożonych gatunków wędrownych wymagających uwagi na szczeblu krajowym i międzynarodowym.
Gatunki wędrowne odgrywają zasadniczą rolę w utrzymaniu światowych ekosystemów i zapewniają istotne korzyści, zapylając rośliny, transportując kluczowe składniki odżywcze, żerując na szkodnikach i pomagając w magazynowaniu dwutlenku węgla.
Raport został przygotowany dla CMS przez naukowców zajmujących się ochroną przyrody w Światowym Centrum Monitorowania Przyrody Programu Narodów Zjednoczonych (UNEP-WCMC). Twórcy zapewniają, że naukowe opracowanie wykorzystuje najbardziej rzetelne zbiory danych o gatunkach i zawiera wkład ekspertów z takich instytucji, jak BirdLife International, Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) i Towarzystwo Zoologiczne w Londynie (ZSL).
Autorzy podkreślają, że kompleksowy raport stanowi jasny sygnał alarmowy, wskazujący na pilną potrzebę globalnej współpracy na rzecz ochrony gatunków wędrownych i ich siedlisk. Znajduje się w nim zestaw priorytetowych zaleceń dotyczących działań, które muszą być podjęte, aby zapewnić przetrwanie tych niezwykłych gatunków dla przyszłych pokoleń.
